Plastics
Hard Polyurethaan (PUR hard)
Algemene informatie
Beschrijving
Hard Polyurethaan is een plastic dat, chemisch, in allerlei variaties voorkomt. Twee belangrijke hoofdgroepen: PUR ethers en PUR esters. Het komt van kleurloos transparant tot opaak voor. Het heeft geen specifieke klank en ook geen specifiek gevoel. Soms ruikt het naar een chemisch zoete geur.
Geschiedenis
Polyurethaan is in 1937 ontwikkeld. Vanaf 1957 is er polyurethaanschuim uit een spuitbus, eerst alleen PUR ester, vanaf 1960 ook PUR ether.
Verschijningsvormen
De bekendste, en meest geproduceerde vorm van hard PUR is het polyurethaanschuim. Als hard schuim komt het vaak voor als isolatieschuim uit een spuitbus. Het is een materiaal (ook het schuim) dat een kunstenaar zelf kan produceren uit twee componenten, hierdoor wordt het in de kunstwereld veelvuldig gebruikt.
Eigenschappen
Thermoharder
Dichtheid: 1.1-1.25 g/l; schuim: ~0.04-0.45 g/l
Smeltpunt: 141-157 °C
Glasovergangstemperatuur: -60.3 tot -19 °C
Celstructuur (in geval van hard schuim): gesloten
Geur: Kan chemisch zoet ruiken
Gevoel: Geen kenmerkend gevoel
Geluid: Geen kenmerkend geluid
UV-straling (in geval van kleurloos transparant PUR): Licht duidelijk blauw op
Polarisatie filters (in geval van glashelder PUR): Geeft geen kleur patroon
Degradatie
Proces
Foto-oxidatie, hydrolyse
Bijzonderheden
PUR wordt gezien als een probleemplastic. Hard PUR geeft minder problemen, maar kan zeker degradatie vertonen.
Verschijnselen
Visuele kenmerken: Verkleuring, mat worden oppervlak, afname mechanische eigenschappen (scheuren, breuken), plakkerig worden oppervlak, uitbloei.
Gevoeligheid
Voor de gevoeligheid is het relevant te weten of het een PUR ether, een PUR ester of een PUR ether-ester is. De PUR ether is hooggevoelig voor licht en UV-straling en gaat vooral verkleuren en verkruimelen; daarnaast is de PUR ether middengevoelig voor zuurstof en ozon, temperatuur, hoge RV en schommelende RV. De PUR ester daarentegen is hooggevoelig voor hoge RV (vocht) en wordt plakkerig; daarnaast is de ester middengevoelig voor UV-straling, licht, temperatuur en wisselende RV; en laaggevoelig voor zuurstof en ozon. De PUR ether-ester kan beiden vertonen. Er is een chemische test die uitgevoerd kan worden om te bepalen of het een PUR ether of ester is. Zie hiervoor de bijlage.
Preventieve Conservering
Aandachtspunten
PUR ether dient in het donker bewaard te worden los van andere objecten. PUR ester kan het beste bewaard worden in een lage luchtvochtigheid (10-30%) wellicht met een vochtvanger als silica. En liever op lagere temperatuur dan hogere.
Voor de ETHER geldt:
T: 10-30°C (lagere temperatuur vertraagt de oxidatie)
RV: 40-60%
Lichtgevoeligheid: ~ 1 Mlx.h tot 1 jwv
UV-straling: volledig verwijderen
Voor de ESTER geldt:
T: 10-30°C (lagere temperatuur vertraagt de hydrolyse)
RV: 10-30%
Lichtgevoeligheid: ~ 30 Mlx.h tot 1 jwv
UV-straling: max. 75 µW/lm
Andere benamingen
Heb ik te maken met...
Hard PUR industrieel gevormd wordt veel gebruikt als coating (bv. voor toetsenbord, computermuis). Het kan van opaak tot kleurloos transparant voorkomen; transparant PUR licht het fel blauw op onder UV. PUR industrieel kan te herkennen zijn aan een chemisch zoete geur, ook kan het oppervlak soms een beetje gaan plakken.
Bijzonderheden
De chemische samenstelling van hard PUR industrieel kan verschillen en daarmee ook de gevoeligheid. Harde PUR esters worden plakkerig en zijn vooral gevoelig voor vocht dus kunnen het beste opgeslagen worden in lage luchtvochtigheid, wellicht met vochtvangers zoals silica. Harde PUR ethers verkleuren snel en zijn vooral gevoelig voor licht en UV-straling. Daarom kunnen ze het beste in het donker opgeslagen worden.
Hard PUR schuim kan uit een spuitbus gespoten worden, het kan ook in mallen gemaakt zijn of als plaat. Het heeft altijd een gesloten celstructuur en er zijn vaak glinsteringen in de celstructuur zichtbaar. Wanneer dit zichtbaar is, oogt het schuim van binnen bros. Als een hard schuim uit een spuitbus komt of door een kunstenaar zelf is gevormd (met mallen), is er vaak een huid zichtbaar. Het schuim verkleurd zeer snel en is vrijwel nooit wit van kleur.
Bijzonderheden
Referentiemonster S-05 is hard PUR schuim uit een spuitbus. De samenstelling van hard PUR schuim kan verschillen en daarmee ook de gevoeligheid. Harde PUR esters zijn vooral gevoelig voor vocht dus kunnen het beste opgeslagen worden in lage luchtvochtigheid, wellicht met vochtvangers zoals silica. Harde PUR ethers zijn vooral gevoelig voor licht en UV-straling en kunnen het beste in het donker opgeslagen worden.
Kunstwerken/kunstenaars
Folkert de Jong werkt o.a. met hard PUR schuim. Zie het iconische kunstwerk 'Circle of Trust (Mother and Son)'
Hard PUR door de kunstenaar gevormd is meestal in een mal gegoten of handmatig gevormd; de kunstenaar kan het zelf mengen in de gewenste samenstelling (harder/zachter) en kan er kleurstoffen aan toevoegen. Het kan van gekleurd opaak tot kleurloos transparant (in dat geval licht het onder UV blauw op) voorkomen.
Bijzonderheden
De chemische samenstelling van hard PUR door de kunstenaar gevormd kan verschillen en daarmee ook de gevoeligheid. Harde PUR esters kunnen plakkerig worden en zijn vooral gevoelig voor vocht dus kunnen het beste opgeslagen worden in lage luchtvochtigheid, wellicht met vochtvangers zoals silica. Harde PUR ethers zullen sneller verkleuren en zijn vooral gevoelig voor licht en UV-straling en kunnen daarom het beste in het donker opgeslagen worden.
Hard PUR industrieel gevormd wordt veel gebruikt als coating (bv. voor toetsenbord, computermuis). Het kan van opaak tot kleurloos transparant voorkomen; transparant PUR licht het fel blauw op onder UV. PUR industrieel kan te herkennen zijn aan een chemisch zoete geur, ook kan het oppervlak soms een beetje gaan plakken.
Bijzonderheden
De chemische samenstelling van hard PUR industrieel kan verschillen en daarmee ook de gevoeligheid. Harde PUR esters worden plakkerig en zijn vooral gevoelig voor vocht dus kunnen het beste opgeslagen worden in lage luchtvochtigheid, wellicht met vochtvangers zoals silica. Harde PUR ethers verkleuren snel en zijn vooral gevoelig voor licht en UV-straling. Daarom kunnen ze het beste in het donker opgeslagen worden.
Hard PUR door de kunstenaar gevormd is meestal in een mal gegoten of handmatig gevormd; de kunstenaar kan het zelf mengen in de gewenste samenstelling (harder/zachter) en kan er kleurstoffen aan toevoegen. Het kan van gekleurd opaak tot kleurloos transparant (in dat geval licht het onder UV blauw op) voorkomen.
Bijzonderheden
De chemische samenstelling van hard PUR door de kunstenaar gevormd kan verschillen en daarmee ook de gevoeligheid. Harde PUR esters kunnen plakkerig worden en zijn vooral gevoelig voor vocht dus kunnen het beste opgeslagen worden in lage luchtvochtigheid, wellicht met vochtvangers zoals silicaten. Harde PUR ethers zullen sneller verkleuren en zijn vooral gevoelig voor licht en UV-straling en kunnen daarom het beste in het donker opgeslagen worden.
Kunstwerken/kunstenaars
Heringa en van Kalsbeek maken veel gebruik van hard PUR in combinatie met keramiek.
TAGS
- Gesloten celstructuur
- Plakkerig
- Kruimelig
- Huid
- Hard
- Gespoten vorm
